Αυτόν τον Οκτώβριο του 2025, η Αθήνα γίνεται μάρτυρας ενός σημαντικού γεγονότος: ο Παρθενώνας στέκεται εντελώς ελεύθερος από σκαλωσιές για πρώτη φορά μετά από δύο αιώνες. Αυτή η νέα άποψη της Ακρόπολης στο σύνολό της σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής σε ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα συντήρησης στη σύγχρονη ιστορία.
Η εικόνα του Παρθενώνα τυλιγμένου σε μεταλλικές κατασκευές έχει γίνει τόσο οικεία που πολλές γενιές έχουν μεγαλώσει χωρίς να έχουν δει ποτέ το μνημείο σε όλο του το μεγαλείο. Η δυτική πρόσοψη ήταν καλυμμένη από σκαλωσιές για περίπου 20 χρόνια, μια συνεχής παρουσία που είχε γίνει φυσικό μέρος του τοπίου της Ακρόπολης.
Ωστόσο, η κατάσταση είναι ακόμη πιο ασυνήθιστη από ό,τι φαίνεται. Όπως επισήμανε η Λίνα Μενδώνη, η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού, αν και η δυτική όψη ήταν κρυμμένη για δύο δεκαετίες, είναι η πρώτη φορά εδώ και περίπου 200 χρόνια που ολόκληρο το εξωτερικό του μνημείου είναι απαλλαγμένο από κάθε είδους σκαλωσιές σε όλες τις όψεις του.
Το γεγονός αυτό αναδεικνύει κάτι που μπορεί να μην έχει γίνει αντιληπτό: ο Παρθενώνας βρίσκεται υπό σχεδόν συνεχή αναστήλωση από τις αρχές του 19ου αιώνα. Από την αποκατάσταση της ανατολικής όψης μεταξύ 1984 και 1991 έως τις τρέχουσες εργασίες, ο ναός έχει υποστεί διαδοχικές επεμβάσεις σε διάφορα τμήματα. Κάθε φάση εργασιών απαιτούσε σκαλωσιές σε μια συγκεκριμένη περιοχή, οπότε το μνημείο στο σύνολό του δεν είχε ποτέ καθαριστεί πλήρως.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες πίσω από αυτή τη μακροχρόνια παρουσία των ικριωμάτων. Η φάση που μόλις ολοκληρώθηκε στη δυτική όψη είχε ως στόχο να διορθώσει τις σοβαρές ζημιές που είχαν προκληθεί από προηγούμενες αποκαταστάσεις. Ναι, μιλάμε για την ανακαίνιση της ανακαίνισης.
Το πρόβλημα χρονολογείται από τις παρεμβάσεις που πραγματοποίησε ο μηχανικός Νικόλαος Μπαλάνος μεταξύ 1922 και 1933. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον σιδερένιοι σφιγκτήρες και βίδες για την ένωση των μαρμάρινων όγκων. Μια λύση που φαινόταν επαρκής εκείνη την εποχή αποδείχτηκε μακροπρόθεσμα καταστροφική, καθώς ο σίδηρος σκούριαζε και διογκωνόταν, προκαλώντας ένα φαινόμενο γνωστό ως “σκουριασμένος γρύλος” που θρυμμάτιζε το μάρμαρο από μέσα.
Το πρόσφατο έργο έχει επικεντρωθεί σε:
Η επιχείρηση περιγράφεται επίσημα ως επέμβαση “διάσωσης “, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη να δράσει κανείς πριν η ζημιά γίνει ανεπανόρθωτη.
Αλλά δεν μπορούμε να ενθουσιαστούμε υπερβολικά- η καθαρή θέα του Παρθενώνα είναι, δυστυχώς, ένα προσωρινό διάλειμμα. Οι ελληνικές αρχές ήταν διαφανείς ως προς αυτό: η περίοδος χωρίς σκαλωσιές θα διαρκέσει περίπου έναν μήνα και θα λήξει τον Νοέμβριο του 2025.
Από τον Νοέμβριο του 2025, θα αρχίσει η ανέγερση μιας νέας σκαλωσιάς στη δυτική πρόσοψη για να ξεκινήσει η τελική φάση των εξωτερικών εργασιών. Ωστόσο, θα υπάρχει μια αξιοσημείωτη διαφορά: η νέα σκαλωσιά θα είναι “ελαφρύτερη και αισθητικά πολύ πιο κοντά στη λογική του μνημείου”, σχεδιασμένη για να ελαχιστοποιήσει τις οπτικές της επιπτώσεις.
Αυτή η τελική φάση προβλέπεται να διαρκέσει μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού του 2026. Ο υπουργός Μενδώνη υποσχέθηκε ότι, μόλις ολοκληρωθούν οι εργασίες αυτές, “ο Παρθενώνας θα είναι επίσης εντελώς ελεύθερος από αυτές τις σκαλωσιές και οι άνθρωποι θα μπορούν να τον δουν πραγματικά ελεύθερο”.
Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Παράλληλα με τις εξωτερικές εργασίες, ένα ακόμη πιο φιλόδοξο έργο πραγματοποιείται στο εσωτερικό του ναού: η μερική αποκατάσταση της cella, του ιερού θαλάμου που αρχικά φιλοξενούσε το κολοσσιαίο άγαλμα της Αθηνάς. Το έργο αυτό, το οποίο εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο της Ελλάδας (ΚΑΣ), έχει εκτιμώμενη διάρκεια 15 ετών και έχει ως στόχο:
Το έργο αυτό αντιπροσωπεύει μια φιλοσοφική στροφή: από την απλή διατήρηση ενός ερειπίου σε μια μερική ανακατασκευή που αποκαθιστά την εμπειρία του αρχιτεκτονικού χώρου.
Όσον αφορά τις μεγάλες διαρθρωτικές παρεμβάσεις, ναι. Η ολοκλήρωση των εξωτερικών εργασιών το 2026 θα σηματοδοτήσει το τέλος των κύριων φάσεων αποκατάστασης του τρέχοντος προγράμματος, το οποίο ξεκίνησε το 1975.
Ωστόσο, η διατήρηση του Παρθενώνα είναι, από τη φύση της, μια αέναη δέσμευση. Το μνημείο θα συνεχίσει να απαιτεί συνεχή συντήρηση, παρακολούθηση και μικρές επεμβάσεις για να εξασφαλιστεί η επιβίωσή του. Μιλάμε για ένα κτίριο ηλικίας περίπου 2.450 ετών, οπότε είναι ζωτικής σημασίας να πραγματοποιούνται αυτές οι ενέργειες σε τακτά χρονικά διαστήματα. Η διαφορά είναι ότι, μετά το 2026, οι εργασίες αυτές μπορούν να εκτελούνται χωρίς την ανάγκη για μεγάλες σκαλωσιές που περιβάλλουν το ναό
Ο Παρθενώνας έχει υποστεί πολλαπλούς κύκλους αποκατάστασης κατά τη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας του. Κάθε ένας αντανακλά την κατανόηση και τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής του.
Υπό τη διεύθυνση των αρχαιολόγων Κυριάκου Πιττάκη και Ρίζου Ραγκαμπέ, πρόκειται για τις πρώτες επεμβάσεις μετά την ελληνική ανεξαρτησία του 1830. Ο ναός καθαρίστηκε από μεταγενέστερες προσθήκες, όπως το μικρό οθωμανικό τζαμί που καταλάμβανε το εσωτερικό του, και έγινε μερική αναστήλωση για να παρουσιαστεί το μνημείο ως σύμβολο της ελληνικής εθνικής ταυτότητας.
Ένα εκτεταμένο πρόγραμμα που ανακατασκεύασε ένα μεγάλο μέρος του Παρθενώνα, επανατοποθετώντας κίονες και αρχιτεκτονικούς λίθους. Ο Μπαλάνος χρησιμοποίησε τσιμέντο και σιδερένιους σφιγκτήρες, καθιερώνοντας τη γνωστή εικόνα του μνημείου στον 20ό αιώνα. Τη δεκαετία του 1920, ανακατασκεύασε πλήρως τη βόρεια κιονοστοιχία. Αν και οι επεμβάσεις αυτές αποκατέστησαν κάποια δομική ακεραιότητα, η χρήση απροστάτευτου σιδήρου προκάλεσε σοβαρές ζημιές με την πάροδο του χρόνου.
Η πρώτη φάση του σύγχρονου επιστημονικού προγράμματος αποκατάστασης, επικεντρώθηκε στην αποκατάσταση των δομικών ζημιών από το σεισμό του 1981. Περιελάμβανε την αποσυναρμολόγηση και επανασυναρμολόγηση των γωνιών, την περιστροφή της νοτιοανατολικής γωνιακής κολόνας και την αντικατάσταση των πρωτότυπων γλυπτών με αντίγραφα.
Ένα πρόγραμμα που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της δομικής αστάθειας που προκλήθηκε από τις ζημιές της πυρκαγιάς και τις παρεμβάσεις του παρελθόντος. Περιελάμβανε την αποσυναρμολόγηση κιόνων, την έγχυση ειδικών ενέσεων σε καμένο μάρμαρο και τη χάραξη αυλών σε νέα συμπληρώματα.
Το 1975, το ελληνικό κράτος δημιούργησε την Επιτροπή για τη Συντήρηση των Μνημείων της Ακρόπολης (ΕΣΜΑ), εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή επιστημονικής αποκατάστασης. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1983 και κάλυψαν σχεδόν όλες τις περιοχές του μνημείου για πάνω από 40 χρόνια. Το πρόγραμμα αυτό καθιέρωσε νέα διεθνή πρότυπα συντήρησης:
Η φάση αυτή, που ξεκίνησε το 2011, επικεντρώνεται στην επιχείρηση “διάσωσης” του δυτικού αετώματος για την αφαίρεση των σιδερένιων σφιγκτήρων από την επέμβαση του Μπαλάνου, τη σταθεροποίηση της κατασκευής και την ολοκλήρωση των τελικών εξωτερικών λεπτομερειών. Η ολοκλήρωσή της το 2026 θα σηματοδοτήσει ένα ιστορικό ορόσημο: για πρώτη φορά μετά από αιώνες, ο Παρθενώνας θα μπορεί να εκτιμηθεί πλήρως σταθεροποιημένος, επιδεικνύοντας τις κλασικές του αναλογίες χωρίς την υποστήριξη σκαλωσιάς.
Το εισιτήριο της Ακρόπολης παρέχει στους επισκέπτες πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης και τις πλαγιές της, όπως ο Παρθενώνας, το Θέατρο…
Η Ακρόπολη της Αθήνας αποτελεί απόδειξη της πλούσιας ιστορίας και του πολιτισμού της Ελλάδας και του δυτικού πολιτισμού. Με την πάροδο των αιώνων…
